خرما را نمی توان بیرون از سردخانه خرما به مدت زیاد نگهداری نمود ، خرما میوه ای بسیار مقوی و پر خاصیت است در نقاط مختلف جهان، شناخته شده و بسیار پر مصرف می باشد ، ایران به طور همزمان عضو تولید کنندگان برتر خرما جهان بوده و از حیث میزان مصرف سالیانه این محصول نیز حائز رتبه بالایی است. میزان تولید خرما در سراسر کشور در یک دهه گذشته، هرگز به کمتر از یک میلیون تن نرسیده است که رقم بسیار بالایی محسوب می شود، هر جا صحبت از پرورش خرما سخن به زبان می آید، نیاز مبرم به سردخانه خرما را نمی توان و نباید از نظر دور نمود؛ نیازی که با تکیه بر احداث سوله سردخانه می توان به آن پاسخ شایسته ارائه نمود.
ایران در کنار کشورهای همسایه نظیر عربستان سعودی و عراق، بخش عمده ای از مصرف جهانی خرما را در قبضه دارند و مابقی نیاز بازار جهانی به این محصول، توسط آمریکا و شمال آفریقا تأمین می گردد. سرانه مصرف مستقیم خرما (به صورت میوه) در داخل ایران به ازاء خانوار، حدود 10 کیلوگرم در سال بوده است که این میزان، کمتر از 25% کل تولیدات یک سال کشور می باشد.
شرایط نگهداری بهینه خرما
- کنترل دمای سردخانه
تغییرات دمایی سردخانه خرما می بایست بطور کامل تحت کنترل باشد و هر گونه تغییر خارج از کنترل در دما، می تواند به شدت به محصول آسیب برساند. پایین رفتن دما همان قدر بد است که بالا رفتن دما می تواند نامطلوب ارزیابی گردد. خرمای تازه دارای رطوبت قابل ملاحظه ای می باشد و لذا بالا رفتن دما از 5 درجه سانتیگراد، عملاً احتمال گندیدگی را افزایش خواهد داد. با ورود خرما به مرحله گندیدگی، خیلی زود پای آفت و کرم هم به میدان باز می شود. سردخانه خرما طوری طراحی و پیاده سازی می شود که بالا رفتن دما معمولاً به ندرت ممکن است حادث شود.
از سوی مقابل پایین آمدن دما به زیر 5- درجه سانتیگراد نیز می تواند منجر به سرمازدگی و آسیب به پوست بیرونی و حتی بافت گوشتی خرما گردد که این موضوع، عملاً بر روی کیفیت میوه و در نتیجه بر قیمت فروش محصول تأثیر منفی قابل توجهی خواهد گذاشت. بدین ترتیب دوباره متذکر می شویم که بازه دمایی 5- تا 5+ درجه سانتیگراد، بهترین بازه برای نگهداری خرما با پایداری بالا محسوب می شود.
- تأمین گردش هوای مطلوب
پس از عبور از بحث کنترل دمایی، مورد بسیار مهم دیگری که باید به آن توجه داشت، سیستم تهویه مناسب برای سردخانه خرما است که فقدان آن می تواند آسیب بسیار جدی به محصول وارد آورد. گردش هوای تازه و خنک از میان قفسه ها و پالت ها باید جریان داشته باشد تا یک وضعیت با ثبات و پایدار در سوله سردخانه حاکم باشد. یک المان بسیار مهم در این خصوص، سرعت گردش هوای خنک در داخل سوله است که در ثابت نگاه داشتن دامنه دمایی نقشی اساسی دارد؛ به بیان دیگر، دمای سردخانه خرما را جز از رهگذر چرخش یکنواخت هوای سرد در سراسر فضای قفسه بندی شده، از راه دیگری نمی توان در بازه مطلوب کنترل نمود.
- فاصله گذاری و نوع چیدمان محصول
فرض کنید یک تولید کننده با تجربه و حرفه ای خرما هستید و بهترین محصول ممکن را در مجهزترین سوله سردخانه کشور انبار کرده اید؛ اما ظرف کمتر از ده روز متوجه می شوید که بیش از نیمی از محصول شما تلف شده است. مهم ترین علت این رخداد را می توان بنا به تجربه، در چیدمان نامطلوب محصول در سردخانه خرما جستجو کرد.
- رعایت بهداشت محیطی
سردخانه مواد غذایی و میوه می بایست از استانداردهای بهداشتی بالایی تبعیت کنند، زیرا مستقیماً با سلامت انسان در ارتباط هستند. در این بین، خرما به مراتب از حساسیت بالاتری برخوردار است و نیازمند مراقبت بیشتری می باشد. سوله سردخانه باید از عایق بندی مناسبی برخوردار باشد که هیچ گونه تبادل دمایی با محیط بیرون برقرار نشود. محیط مناسب، نور کافی و مراقبت های دائمی مورد نیاز است و محیط می بایست عاری از حضور میکروب و حشرات باشد و این موضوع، بطور باید مستمر مورد کنترل قرار گیرد.
علل اصلی نیاز به سردخانه خرما کدامند؟
1- جلوگیری از فساد محصول: اولین و بدیهی ترین دلیل استفاده از سردخانه خرما همین است. درست از لحظه چیدن و برداشت محصول و از همان پای درخت، شمارش معکوس فساد محصول آغاز می شود؛ لذا در سریع ترین زمان ممکن می بایست نسبت به تبرید سریع خرما تا دمای اندکی زیر صفر در سردخانه خرما اقدام شود. هر چه این مرحله با تأخیر کمتری انجام شود، حفاظت بهتر و بلندمدت تری از میوه ها به عمل خواهد آمد.
2- تقاضای دائمی برای محصول فصلی: خرما در مناطق گرمسیری ایران پرورش می یابد و زمان بندی باروری نخل ها به گونه ای است که از نیمه تیرماه تا اوایل مهرماه را باید به عنوان بازه برداشت میوه و ذخیره سازی در سردخانه خرما در نظر داشت. بدیهی است در هشت ماه دیگر سال نیاز به عرضه این محصول از طریق ذخیره سردخانه ای تأمین خواهد شد.
3- جلوگیری از افت رطوبت محصول: انواع خرما دارای درجات متغیری از رطوبت هستند که می بایست تا زمان مصرف آن را حفظ نمود. افت رطوبت خرما علاوه بر کاهش کیفیت و طعم محصول، زیبایی ظاهری را نیز تخریب خواهد نمود.
4- استانداردهای سختگیرانه برای صادرات: همان طور که پیش تر عنوان شد، بیش از نیمی از تولیدات خرمای کشور به بازارهای خارجی صادر می شوند که عمدتاً کشورهای اروپایی و توسعه یافته جهان هستند. لذا استانداردهای نظارتی سختگیرانه تری نسبت به بازارهای داخلی نیاز دارد.
المان های مؤثر بر مکانیزم سرمایش در سردخانه
- دما به عنوان نخستین عاملی مطرح می شود که بر عملکرد سیستم تبریدی اثر می گذارد. طبیعتاً سیستمی که ظرفیت سرماسازی بالایی نداشته باشد، یا نتواند دمای مورد نظر را در سراسر سردخانه خرما تأمین و حفظ نماید، می تواند منجر به وارد آمدن آسیب جدی به محصول گردد که تغییر رنگ و طعم خرما، کمترین آسیب وارد شده خواهد بود.
- زمان را به عنوان شاخص کلیدی دیگری در عملکرد سردخانه خرما می بایست مد نظر قرار داد. شاخص اول میزان زمان لازم برای پیمودن صفر تا صد سرمایش است که هر چه سریع تر محقق گردد، ارزش سیستم تبریدی مذکور بالاتر خواهد بود. المان زمانی بعدی، مدت زمانی است که محصول لازم است پیش از ارسال در سوله سردخانه باقی بماند که با عنوان حداکثر بازه نگهداری مجاز از آن یاد می شود. بدیهی است تعدی از این زمان، عملکرد سیستم تبرید را معکوس خواهد کرد.
- چیدمان محصول در سردخانه خرما شاید بیش از هر محصول دیگری حائز اهمیت باشد. چیدمان غلط محصول در باکس پالت ها حتی اگر آسیب فیزیکی به میوه آسیب پذیری همچون خرما وارد نیاورد، به احتمال فراوان زمان لازم برای افت دمای محصول و کیفیت گردش هوای تازه و خنک را با اشکال روبرو خواهد نمود. لذا لازم است به مقوله نحوه چیدمان محصول در سردخانه خرما توجه ویژه ای معطوف گردد.
احداث سریع سوله به هدف سردخانه
سوله سردخانه طبیعتاً بهترین و مناسب ترین فضای به منظور انباشت و نگهداری میان مدت و بلند مدت خرما محسوب می گردد. سردخانه خرما باید یک محیط ایزوله و عاری از هر گونه تبادل دمایی با فضای بیرون داشته باشد و در کمترین فاصله ممکن از جمیع نخلستان ها واقع گردد. سوله تیر ورقی با داشتن استحکام مناسب و انعطاف پذیری بالا، سازه پیشنهادی متخصصین بانک سوله ایران برای راه اندازی این مجموعه می باشد که با کمک انواع عایق ها پوشش لازم را خواهد گرفت و توسط ساندویچ پانل به فرم نهایی مطلوب خود خواهد رسید. بانک سوله ایران با داشتن بیش از دو دهه تجربه ساخت سوله سردخانه صنعتی بزرگ مقیاس با اهداف مختلف، آماده خدمت رسانی سریع و ارزان همراه با تحویل فوری سوله به عموم فعالان صنعت تولید خرما در کشور می باشد.
نکات حرفه ای برای سردخانه خرما
- خرما را زمانی که به رنگی بین کهربایی و قهوه ای تیره می رسد، می بایست برای سردخانه ارسال نمود.
- بهترین زمان برای ذخیره سازی در سوله سردخانه خرما، هنگامی است که رطوبت محصول بین 10 الی 15 درصد است.
- بیشترین پتانسیل برای ساخت و تجهیز سردخانه خرما را استان های هرمزگان، بوشهر و کرمان دارا هستند.
- خرما مشتمل بر سه نوع نرم، نیمه خشک و خشک است که عمدتاً تنها نوع اول به ذخیره سازی در سردخانه نیازمند است.
- چنانچه رطوبت اولیه محصول بیش از 20 درصد باشد، قبل از ارسال به سردخانه باید عملیات رطوبت گیری انجام شود.
- علاوه بر سوله سردخانه خرما، سالن خشک کن تونلی را نیز می توان برای کاهش رطوبت خرما ها با سوله تأمین نمود.
